29 Ekim 1933 Tarihli Milliyet Gazetesi Sayfa 20

manlarda sulama ve kurutma prog ramma koymuştu. Buna başlan - gıç olarak yapılan Horsonlu kana- İı vasıtasile 40 bin dönüm arazi su lanmaktadır. Buradan dönüm başı na alınan mahsul miktarı evvelce alınan mahsulün beş misline çıkmış tır. Büyük Mendres, öteden beri sık sık taşar ve Nazilli ovasını su altında bırakırdı. Bu taşan suları ana nehre vermek için yapılan Na zilli tahliye kanalı Nazilli ovasının pamuk yetiştiren arazisinin sulan masına hizmet etmekle kalmamış civardaki bataklıkları da kurulmuş tur. 5 — Tarsusun, zengin arazisi - nin mühim bir kısmından bataklık yüzünden istifade o edilemiyordu. Burada da yapılan ameliyat netice sinde yüz bin dönümden fazla ara ziden istifade imkânı hâsil olmuş ve halkın sıhahti e 6 — Ankarad çubuk bendi ya - pılmaktadır. e Bu bent 12,500,900 metre mikâp su toplayabilecek ve 55 bin dönüm araziyi sulayabile - cek bir büyüklükte olacak ve bu su retle Sincanköyüne kadar olan bü. “ün arazinin sulanmasma ve Ankara ovasile Ankara şehrinin sokak ve bahçelerine lâzım olan suyun te- minine muvaffakıyet hâsil olaca - ğı gibi ilerile yapılacak kanalizas yonda şas vazifesini görmeğe de hizmet edecektir. Bundan başka Ankaranın ev ve çeşme suları için muhtelif yerlerde | kaptaj ve depo inşaatı yapılmakta ve bu ihtiyaç asri bir şehre lâyık bir hadde çıkarılmaktadır. 7 — Manisa civarında su sevi vesi inmiş olan Marmara gölünde yapılan ameliyat ile 40 bin dönüm ârazi kurtarılmış O ve öteden beri zengin balık tarlalarile şöhreta - lan bu gölün balıkçılığı da yeni - den ihya edilmiştir. Hülâsa sula - ma, ve kurutma işlerinde Cümhuri yet hükümetinin el atmadığı he - men de hiç bir saha kalmamış, ma Ni imkân müsaade ettikçe bu yolda verimli mesai sarfolunarak hayır. İh ve müsbet neticeler alınmıştır. İmtiyazlı şirketler Şimdiye kadar gelip geçen hü - kümetler, imtiyazlı ecnebi şirket - lerin bütün arzularını yerine getir meği borç bilmiş ve daima bir ta - «ım tesirler altmada kalarak onlarm her dediklerine boyun eğmekten başka bir şey yapamamışlardı. İm tiyazlı şirketler, Osmanlı hüküme- tipin gerek istibdat ve gerek meşru tiyetle idare olunan devirlerinde her zaman tam bir istiklâle sahip olmuşlardı. Bu şirketlerle mukave- leler yapılırken, memleketin yük- sek menfaatlerini, milletin ihtiyaç. ları nazarıdikkate almağa kimse lüzum görmezdi. İmtiyazlı şirketler, hükümet için de bir nevi hükümet tesis etmişler- di. Menfaatlerine dokunacak en küçük bir ihtar karşısında siyasi bir takım haklara ve salâhiyetlere malik imişler gibi bütün teşkilâtla- rile harekete geçerek devletin ka - munlarma karşı koyarlardı. Tabiiyetinde bulundukları dey- Jetin Osmanlı ülkesinde sanki ve - ki veya murahhasları idiler, Aciz ve korkak padişahlar, sı - zıltıya meydan vermemek için bun lara yüz vere vere öyle şimarık bir hale getirmişlerdi ki, bu halin ne - ticesinden kendileri de ürkmeğe başladılar. O devirde her imtiyaz- | hı ecnebi şirketi, memleketin bün- | yesinde bir çıban başı idi. Bu çı - banları deşerek devletin başına ye ni bir gaile çıkarmak için fırsat a- rarlardı. Cümhuriyet hükünteti, ecnebi sermayesine lâyik olduğu kıymeti vermekle beraber kendi ül kesinde yalnız kendi kanunlarının hükmü geçer olduğunu bu şirketle © re hatırlatmakta gecikmemiş, imti- « Yaz mukavelelrinde halkın menfa. atine dokunan maddeleri hemen , değiştirmişti. Evvelce bu şirsetle - rin çoğunun tarifeleri maktu esas- “lara dayanıyordu. Cümhuriyet hü- "çümeti, bütün imtiyazlı şirketler tarifelrinin muayyen formüllere gö © re hazırlanmasını karar altına aldı © ve bunların kusursuz olarak tatbiki © mı, ciddi kontrollere tâbi tutu. Es- ki devirlerden kalan imtiyazlı şir- ketler şunlardı: 1 — İzmir havagâzı şirketi İzmir suları şirketi. 3 — Üsküdar ve Kadıköy su şirketi, 4 — İstan - Sul elektrik şirketi, 5 — İstanbul tramvay şirketi, 6 — İstanbul Tü - nel şirketi. 7 — Bursa cer ve ten - yiri elektriki şirketi, 8 — İstanbul rıhtım dok ve antrepo şirketi 9 — İzmir Rıhtım ve liman şirketi. Cümhuriyet idaresinin tesisi den sonra işe başlayan imtiyazlı şirketler de şunlardır: I — Ankara havagazı şirketi, 2 — Üsküdar - Kısıklı tramvay şirke ti 3 — Ödemiş elektrik şirketi (be lediyeye ait) 4 — Samsun elektrik şirketi (belediyeye ait), 5 — Trab- zon elektrik şirketi, 6 — Adana &- lektrik şirketi, 7 — Ankara elek: | | birle İstanbuldan maadası elektrik | MİLLİYET PAZAR 29 TEŞRİNİEVVEL, —— Hikimelce irizootı ikmöl kime hetler, - tse edilmekte elen ğ elinm) Haşası müfessyer Sirketler terefinden iletiler #mzası weskarrer lan 4 Besa soy Türkiye Cümhuriyeti dahilinde mevcut yapılmakta ve yapılacak olan Demiryollarının heyetiumumiye plânı trik şirketi, 8— Konya elektrik şirketi, 9 — Kayseri elektrik şir - keti 10 — Malatya elektrik şirke- ti 11 — Antalya elktrik şirketi 12 — Denizli elktrik şirketi 13 — Si- vas elektrik şirketi 14 — Ödemiş su şirketi (belediyeye ait) 15 Sam sun su şirketi (belediyeye ait) 16 -— Ankara otobüs şirketi 17 — Ae- ro Esperesiö İtalyan Tayyare şir - | keti “ruhsatlı”; 18 —— Beynelmilel seyrüseferei havai şirketi “ruh- sâtlı”, Bu şirketler tarafından tesisat ve tevsiat için sarfolunan para, rh tım şirketi hariç olmak üzere 75 | milyon 395 bin 438 liradır. Asırlar ca süren eski idareler zamnında, imtiyazlı şirketlerin sermayesine on paralık milli sermaye ilâve edil miş olmadığı halde cümbhuriyet i daresi içinde nafia işlerine 4 mi yön 192 bin 930 Türk lirası milli sermaye yatırılmıştır. Milletin son senelerde, iktisadi. uyanıklığnın dercesini gösteren bu feyizli neti - ce, millet ve memleketimiz için ha kiki bir iftihar vesilesi teşkil eder. Elektrik şirketleri Osmanlı hükümetinin karnlık idaresi içinde Rumelide bir iki şe ten mahrumdu. Bugünkü milli hududumuz dahi linde bulunan şehirlerin ise İstan - bul müstesna olmak üzere hemen hiç birine elektrik ışığı girmiş de. | ğildi. Milli hükümetin nurlu idaresi, medeniyetin bu başlıca nim. den şebirlerimizin istifadesi im - kânlarını aramakta gecikmedi. Baş lıca şehirlerimiz, tedricen elektri- ğe kavuştular. Elektrik tesisatı İm- | tiyazlı şirketler tarafından deruh- te edilen şehirlerimiz şunlardır: Ankara, Adana, Trabzon, Bursa, Konya, Kayseri, Eskişehir, Samsuh, Malatya, Antalya, Ödemiş. Bun -| dan maada, di İ sabalarda da şirketleri teşekkül etmek üzeredir. | Mahalli belediyelerden ruhsat ve - | ya imtiyaz almak suretile teşekkü- le başlayan bu şirketler, şimdiden bir çok şehir ve kasabalarımızın e- lektrik tesisatını temin etmiş bulun maktadırlar. Mahalli belediyelerden ruhsatlı elektrik şirketleri şunlardır: 1 — Edirne elektrik şirketi, 2 — Gaziantep elektrik şirketi 3 — Balıkesir elektrik şirketi, 4 — Ada pazarı elektrik şirketi 5 — Mersin elektrik şirketi & — Aksaray elek- trik şirketi 7 — Gireson elektrik şirketi 8 — Bandırma elektrik şir- keti 9 — Afyon elektrik şirketi 10 Yabancı malı, sırta dikendir. —Tekirdağı elektrik şirketi, 11 Ayvalık elektrik şirketi, 12 — Ki tahya elektrik şirketi, 13 — Mani- sa elektrik şirketi, 14 — Edremit elektrik şirketi 15 — Tire elektrik şirketi 16 — Bafra elektrik şirketi 17 — Ordu elektrik şirketi, 18 — | Uşak elektrik şirketi, 19 — Tarsus elektrik şirketi 20—Söke elektrik şirketi, 21 — Nazilli elektrik şirke & 22—Çorlu elektirik şirketi, 23 — İzmit elektrik şirketi, 24 — Akhisar elektrik şirketi 25 — Di nar elektrik şirketi 26 — Muğla e- lektrik şirketi, 27 — Bodrum elek- trik şirketi, 28 — Kırkağaç elek - trik şirketi, 29 — Çarşamba elek- trik şirketi 30 — Hayrebolu elek - t eti 31 — Milâs elektrik şir , 32 — Çankırı elektrik'şirketi Fethiye elektirik şirketi. Yukarıda isimlerini" yazdığımız otuz üç şehir ve kasaba bugün cümhuriyetin onuncu yıldönümünü nur içinde yüzerek kutlulamakta - dırlar, Elektrik tesisatı, imtiyazlı şir. ketler tarafmdan deruhte edilen - lerle birlikte demek oluyor ki on sene zarfında tamam 43 şehir v» ka sabamız karanlıktan aydmlığa çı- karak, elektrik ışığına kavuşmuş- yeti 33 | tur. Bu neticeyi en iyi gören insan- ların bile hayallerinden geçmiyen bir netice olarak kaydetmekle hâ - tâ etmeyiz. Cümhuriyet devrinde demiryolları Türkiye cümbhuriyeti daha kuru- luşu gününden beri, esas progra- mmm başında demiryolu hedefi i- çin yer ayırmıştı. Eski padişahlık devirlerinde, bu milletin demiryol- suzluktan neler çektiğini çok ya- kından bilen cümhuriyet küküme- ti ve o hükümetin on seneden beri başında bulunan büyük asker ve büyük diplomat İsmet “Paşa, bu toprakta içinden demiryol geçmi - yen bir tek şehir bırakmamağa az“ metmişti, Osmanlı devletinin gülleti uçuru ima sürükleyen korkak, ve intizam sız idaresi, düşmanlarımıza büyük fırsatlar vermiş, yer yer açılan harp ler, mütemadi mağlübiyetlerle a - leyhimize neticelenmişti, Bu harplerden alınacak pek çok dersler olduğu halde, başta bulunanlar uzağı göremedikleri i- çin inhitata mâni olamamışlar, a- | sil Türk milletinin kahramanlık hissiyatını, boş yere istismar ede» rek, vatahı felâketten felâkete sü- | rüklemişlerdi. Açılan o muharebe- lerde, ordu, canını dişine taka- rak düşmanla pençeleşmekten ge- ri kalmıyor ve taraf taraf galebe- ler de temin ediyordu. Fakat vatanın bir ucundan ö- İ bür ucuna asker yollamaktaki güç- lükler, orduyu yardımsız bıraktı. ğı için bütün çabalamalar netice. siz kalıyordu. Çar Rusyası ile yaptığımız 93 harbi, Rumelinin ve bir kısım A- nadolu topraklarınm — eli; çıkmasına sebep olmuştu. kü İzmirle, Erzurumun arası, ta- mam altı aylık yoldu. Sevkiyat kağnı arabalarile, katır ve bey- girlerle yapılıyor, aylarca yol yür rüyen asker, cepheye geldiği za- man adım atacak halde bulun. mı : Ruslar ise bir taraftan Besa- — | rabya ve Romanyanın bir taraftan da şarkta Kafkasyanın demiryo- lu şebekelerinden kolaylıkla isti- fade edebiliyorlardı.. Bu ölçüsüz şerait altında harbeden Osmanlı | ordusu için pek mukadder akibet elbette değişemezdi. Şimendifersizliğin ne demek ol duğunu, uzun muharebe #enele- rinde pek acı tecrübelerle gören | Türk milleti, cümhuriyet idaresi- | nin demiyolü siyasetini hemen be- nimsedi ve bu siyasete dört elle | sarılarak malıyla, canıyla ve bütün varlığile onâ yardımlarda bulun- du. Bugün o yardımların meyvesi- | ni tadıyor ve şerefini göğsümüz- | de taşıyoruz. Bundan on sene evvl | Tren istasyona vardığı gün İsmet Paşa Ha, tarihi nutuklarını irat ediyorlar Malatya, İstanbulun O mazarmda Gobi çölü kadar uzak bir yer, Sr. vas, bir hurafeler diyarı, hattâ da- lelim Kayseri, meç Sıvasa, gitmek için | evvelâ Samsuna kadar iki gün deniz üs- | tünde yolculuk edilirdi. İ Samsundan sonra da Amasya ve Merzifon, yollarda konaklana, konaklana, bir hafta on günde ge- çilir, Tokat üzerinden günlerce yürünerek bin müşkülâtla Çamli- bel aşılır, mevsim kışsa yağmur ve kar altında Kağovasına, dan da gene günlerce sonra Srva- sa varılırdı. Bugün Sıvas nedir? Otuz altı saatlik bir yol! Haydar- paşadan trene bindiğiniz günün ikinci sabahı oradasınız. Kısa bir zaman sonra Erğa- niye, Diyarıbekire de ayni süratle ora- İ gidebileceksiniz. Türkiye cümhuriyetinin mem- lekette takip ettiği imar siyaseti- nin şüphe yok kien muyaffakı- yetli safhası - demiryolları inşaa- tında kendini göstermiştir. On se- neden daha az bir zamanda mem- leketin dört bucağı, demir ağlar- la biribirine bağlanmış, mesafe. ler ortadan kalkınmış, uzaklar ya- kın olmuş, yolculuğun tehlikesi maziye karışmış, kısacası Türk vatanının tekliği ve bir aradalı- ğı temin edilmiştir. Memleket hudutları içinde ev- | yelce yapılmış olan hatları gös- teren eski bir Oşmanlı haritasına | bakar ve bu harita ile cümhuri- yet çocukları için hazırlanan ha- rita arasında bir mukayese ya- parsanız, henüz on yaşındaki cüm- huriyetin vatan manzarasını na- sıl değiştirmiş olduğuna hayrette kalırsınız. Eski devirlerdeki Tür- kiyede kırık dökük bir takım $0- selerle ham yollardan başka bağ- bir çok aksamı, adeta biribirin- den tecrit edilmiş vaziyette idi. Bugün ise, Akdeniz, Karada- niz, Sıvas, Adanaya, Malatya İs- tanbula bağlıdır. ” Yatın da Erzurum İzmire, An- talya Karsa bağlanacaktır, Demir- yolu faaliyeti, Sıvastan ötesi için de başlamıştır. Sıvas - Erzurum hattının inşası müteahhide ihale edildikten sonra, vatanın bu uzak kısmı da merkeze yaklaştırılması için ilk adım atılmış bulunuyor. Müteahhide ihale edilen bir hat daha vardır: Diviriki - Malatya hattı... Her iki hat üzerinde 940 senesine kadar, raylar döşenmiş, trenler işlemeğe başlamış buluna- caktır, Cümuhiyet hükümetinin de mir eli sayesinde bugün faaliyet halinde bulunan demiryollarımız. şunlardır: Ankara - Kayseri hattı 380 ki- lometre, Kayseri - Sıvas hattı 222 kilometre, Samsun - Sıvas hattı 378 kilometre, Kütahya - Balı. kesir hattı 252 kilometre, Ulukiş- la - Boğazköy hattı 173 kilomet- re, İrmak - Filyos hattı 297 kilo- metre, Fevzipaşa - Diyarıbekir hat tı 283 kilometre. Bu hatların ye- künu (1985) kilometredir, İnşaatı bitmek ve rayları kon- mak üzere bulunan hatların mec- muu 228 kilometreye baliğ olmak- tadır ki, hepsi top yekün (2213) kilometre eder. Cümhuriyet hükünüetnin şi- mendifer inşaatma sarfettiği para (201) milyon lirayı geçmektedir. Bu paranm bundan daha lüzum- lu, bundan daha faydalı ve mem- İeket menfaatlerine bundan daha uygun bir yere sarfedilmesine im- kân yoktu. 1933 senesi girdikten sonra yukarıda yazdığımız 2213 kilomet relik kısımdan başka inşaatına ev. velce başlanan hat aksamı bi rilmiştir. Ergani hattında henüz başlanmış görülen 89 kilometrelik lılık vasıtası yoktu. o Memleketin | Kısım kâmilen müteahhitlere iha- le edilerek büyük faaliyetle inşa- ata devam edilmektedir. Erganiden ileriye 435 inci ki- metreye kadar olan kısım da ya- kında ihale edilecektir. Ergani hattında Elâzize kadar açılması kararlaşan şubenin inşaatına da derhal başlanmak üzeredir. Bu tafsilâtı kaydederken şunu da hatırda tutmak lâzımdır ki cümbhuriyet hükümeti, eski Os manlı imparatorluğundan kendi- sine kalan sahada ancak 3,350 ki- lometre uzunluğunda bir demir- yolu bulmuştu. Bu hatlarm hepsi imtiyazlı ecnebi şirketlerin elinde (Devamı karşıki sahifede)