16 Ağustos 1987 Tarihli Nokta Dergisi Sayfa 12

KİTLER / TCDD: ÖZELLEŞMEYE DOĞRU Yabancı kumpanyalar geri geliyor Cumhuriyet dönemi boyunca dev!etçi_li_ğin alâmet-i fârikası olan TCDD'de özelleşmeye gidiliyor. *A 'lere gelinceye ka- 1950 dar yabancı şirket- lere borcunu ödemeye çalıştı Demir- yolları. Milli bir demiryolu ağı, Atatürk'ün en önem verdiği taşı- macılık sektörüydü. Oysa Türkiye Cumhuriyeti'nin ikinci S0 yılında tekrar şirketleştirmeye, özelleştir- meye dönüldü. Ya Ulu Önder yan- lıştı, ya da bunlar...”” Demiryolu İş- çileri Sendikası İstanbul Şube Baş- kanı Zafer Boyar, “TCDD'ninka- deme kademe özelleştirileceği”' id- diasını araştırmak üzere harekete geçen Nokta muhabirine bunları söylüyordu. “İstanbul'da özel bir avukatlık bürosunun aracılığıyla bir Belçika firmasının Devlet Demiryolları'nı özelleştirme çalışmasına girdiği”'ni öğrenen Nokta, konuyu kapsamlı bir biçimde aydınlığa çıkarabilmek için önce bu avukatlık bürosunun kapısını çalıyordu. Gerçekten TCDD tümüyle özelleştiriliyor muydu, yoksa işe önce Demiryolla rına bağlı fabrika veya işletmeler- den mi başlanmıştı? Avukatlık bü- rosunun bu işteki fonksiyonu ney- di? Ulaştırma Bakanlığı yetkilileri ne diyordu bu iddia gisi yok”'tu. Evet, kendisinden da- nışmanlık yapmasını isteyen Belçi: ka firmasına Mart 1987'de bir ra- por göndermiş ve B.N'ye kendi alanlarında Türkiye'de hangi ölçü- lerde faaliyet gösterebile başka da bir alakd.sı yoktu Demir- yolları'nın özelleştirilmesiyle”... B.N 'nin “ihracat servisi”' sorum- lularından “Mösyö D'Harvong”'la yaptığımız telefon görüşmesindey- se biraz daha fazla bilgi edinmek mümkün oluyordu: — Türkiye'de bir fabrikayla ilgi- liyiz. Özelleştirmeye ilişkin olarak bir proje peşindeyiz. —Bu çalışma sizin inisiyatifiniz- le mi başladı, yoksa, TC Ulaştırma Bakanlığı'nın bir talebi üzerine mi? -Gazete ve ekonomi dergilerin- de Türkiye'de KİT'lerin özelleştiril- mesinin ü öğrendik. .N. Ferroviaires et Metalligues S.A. - Bruxelles. Tünel'deki büro- sunda kendisiyle görüştüğümüz avukat Emil Haim Franko, geçti- ğimiz şubat ayında Belçika'nın baş- kenti Brüksel'de faaliyet göstel “B.N. Ferroviaires et Metalligu adlı ve vagon, lokomotif ve metal sanayi ürünleri üreten bir anonim şirketin kendilerini arayarak huku- ki danışmanlık teklif ettiğini anla- tıyordu. Ancak Bay Franko'nun “TCDD'nin özelleştirilmesiyle ilgili başkaca bir bilgisi ve Ulaştırma Ba- kanlığı yetkilileriyle herhangi bir il- Emektar lokomotiflere Japon “kumalar” geliyor... Zaten şirketimizin faaliyetlerinin bir parçasıdır bu. Başka ülkelerde de özelleştir- me yönünde çalışmalarınız var mı? Evet, faaliyet, amaç ve strate- jilerimizden biridir bu.. Türkiye'de bu knnuda bir ih; le açılırsa katılmayı düşünür müsü- nüz? —Neden olmasın? — Türkiye'deki tüm demiryolla- rıyla ilgili bir özelleştirme mi bu? —HAayır, sadece bir fabrikayla il- gili. B —Şu anda Ulaştırma Bakanlığı'- Zafer Boyar: “Ya Ulu Önder yanlıştı, va da bunlar..." yla resmi bir ilişkiniz var mı? —Tek söyleyebileceğim aramız- da bir ilişki bulunduğu... Toplan- tılar yapıyoruz. Bakın bu çok önemli bir işlemdir, daha fazla bil- gi veremem size. Başka hangi ülkelerde özelleştir- me çalışması yaptıklarını söylemek istemeyen ve TC Ulaştırma Bakan- lığı'yla “son birkaç aydır süren gö- rüşmelerinin olduğunu bilen”” D'Harvong, B.N'nin çokuluslu de- Bil, ulusal bir şirket olduğunu söy- lüyor, daha fazla konuşmayı red- dediyordu. *“Yabancının hesabı bizi Asya'- ya sıçrama tahtası yapmak.”' Özel- liştirmeye konu olacak fabrikanın hangisi olduğunu Demiryolu İşçile- ri Sendikası İstanbul Şube Başka- nı Zafer Boyar'la yapılan görüşme- den sonra anlıyorduk: Adapazarı Türk Vagon Sanayii A.Ş., yani TÜVASAŞ. Kurulmasından bu ya- na Türkiye'de kullanılan vagonla- rın tümünü üreten, dışarıdan vagon alımına gerek duyurmayan, Pakis- tan'a dışsatım yapan ve hattâ Cum- hurbaşkanı Kenan Evren'in özel vagonunu da imal eden, eski adıy- la ADVAS şimdi TÜVASAŞ ol- muştu. Sivas Demiryolu Makinaları Sanayii SİDEMAS'ın yeni — adı TÜDEMSAŞ'a, Eskişehir Loko- motif ve Motor Sanayii ELMS'nin adı ise TÜLOMSAŞ'e dönüşmüş- tü. Yakın bir zamana kadar TCDD'na doğrudan bağlı birer sa- nayi kuruluşu olan Adapazarı Va- gon, Eskişehir Lokomotif ve Mo- tor, Sivas Demiryolu Makinaları Sanayii'ne hukuki bağımsızlık ka- zandırmak için bu 3 üretici kuruluş, anonim şirket yapılıyor, ortaya 3 ayrı otonom işletme çıkıyordu. Bo- yar, son 2 yıldır Belçikalıların ge- lip gidip Adapazarı Vagon Fabri- kası'nda incelemeler yaptığını, Ulaştırma Bakanlığı 'nın da yaban- cı şirketlerin önündeki yasal engel- leri ortadan kaldırmak için “çok gayretli” olduğunu ifade ediyordu. Zafer Boyar'a göre yabancı firma- ların “teknoloji-yoğun” sistemleri- nin önüne dikilebilecek ikinci bir sorun da çalışan daimi işçilerin sa- yısıydı. 1979'da 34.850 olan daimi işçi sayısı bir anda 26 bine düşürü- lüyor, her an işten atılabilecek ge- çici sözleşmeli personel alımına ağırlık veriliyordu. TCDD”'nda ça- lışan memur sayısı da Nisan 87 iti- bariyle 100 bine duşumluyor, bu- açıklanmasını istemeyen oldukça üst düzey bir yetkili de tüm bunla- rı açıkça doğruluyordu: “Eskişehir ve Adapazarı fabrikalarının özelliş- tirilmesi bahis konusu da, daha şartlar henüz tespit edilmedi. Te- maslarımız sürüyor” diyordu bu yetkili Nokta muhabirine, B.N'de görevli “Mösyö D'Harvong''un aksine, Türk yetkili “bakanlığın inisiyatifinin sözkonusu olduğunu” ancak “ülke yararına tekli! her firmayla temas edildiğini, henüz belli bir firmaya tevdi edil- mediğini” söylüyordu. Üstelik özelleştirmenin giderek ulaştırma sektörünün diğer alanlarına kaydı- rılabileceğini de açıklayan bu yet- kili, “çağdaş teknoloji ve sermaye getirmek, üçüncü ülkelere açılmak kaydıyla müsait olanlara üulleştır- na karşılık 1 yıllık me ının sonel sayısı son 2 yılda 1288'den 20 bin 661'e çıkarılıyordu. “Yabancı gelirken belli bir hesabı var: Bizim ucuz işçilik ve emek gücümüzü kul- lanarak Asya ve başka uzak ülke- lere sıçramak” diye yorumluyordu Boyar bu durumu.. Boyar'a göre tüm bu yapılanlar yasal ve kadro- sal düzenlemelerdi, adım adım özelleştirmeye gidiliyordu. TCDD yetkilisiyle Nokta muhabi- rinin yaptığı görüşmede ise ortaya ikinci bir yabancı şirket daha çıkı- yordu. Japonlara ait “Toshiba” firması | ay kadar önce Haydarpa- şa Garı'nda elektrikli lokomotif de- nemeleri yapıyordu. TCDD yet- kilisinin ifadesiyle “Bizim hatları- mızda meyil ve hamule durumuna göre istenilen randımanı veriyor mu diye bir tecrübe”'ye tabi tutuluyor, beğenilen bu 45 bileceğini”” ve “arzu edilen netice- nin alınması durumunda işin bu yıl içinde bitirileceğini” de sözlerine ekliyordu. Evet, yine birileri *iş bi- tiriyor”, “üçüncü ülkelere açılı- yor”du. Ama bunun meyvelerini yemek de herhalde B.N. ya da Tos- hiba gibi yabancı şirketlere kısmet olacaktı... Ceylan GÖLLÜCÜ Morgan Bank'tan öneriler Hükümet TCDD'nin özelleştir- me çalışmalarını yürütürken, DPT ve bir Amerikan bankası olan “Morgan Bank” arasında, özelleşurmede hangi ölçütlere gö- adet alınmasına karar veriliyordu. Toshiba, salt lokomotif denemele- riyle de yetinmeyi düşünmüyor, Es- kişehir'deki lokomotif fabrikasıy- la da yakından ilgileniyordu. Hat- ta TCDD ve Ulaştırma Bakanlığı yetkililerinden oluşan 4 kişilik bir heyet Japonya'ya gidiyor, Toshiba fabrikasında düzenlenen seminerle- re katılıyor ve bu arada tesisleri de gezerek “bilgi ve görgülerini” ar- tırıyorlardı. şbirliği üçüncü ülkelere sana- inden açılma hedefi de ta- şıyor.” Tüm bu öğrendiklerimiz bir tek şeye işaret ediyordu: TCDD'n- da elaltından özelleştirme çalışma- ları yürütülüyor, bu işlemde yaban- cı şirketler başrol oynuyorlardı. Ulaştırma Bakanlığı'ndan adının ma iliş- kin karşılıklı görüşmeler yapılı- yor. Morgan Bank'ın 1986 Hazi- ran tarihinde hazırladığı bir ra- porda, Demiryolları, “üçüncü de- recede öncelikli KİT'ler” grubu- na giriyor. Bu gruba giren işlet- melerin, Öözel yatırımcılar için üçüncü derecede cazip olabilece- ği ve bir kısım hizmetlerin taşaron firmalara yaptırılmasıyla ancak kısmi özelleştirmeye gidilebilece- ği belirtiliyor. Morgan Bank, TCDD'nin özelleştirilmesinde özellikle şu adımların atılmasını onenyor Hizmetlerin yapılacak anlaş- malar]a devri teşvik edilmeli. 2. Gelir ortaklığı senetleri belirli durumlarda kullanılmalıdır. NOKTA 16 AĞUSTOS 1987 23