20 Mart 1939 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 52
Er Gi RE Eği ği HEğİM EE Er lp sr e ei EN ii yi 52 Her Ay mektedir. Evvelden kestirilebilecek bazı yeknasaklıklara malik olan tabiat sahasında bu mefhumcu diyalektik usul, az çok mu- vaffakiyet gösterse bile; mütemadiyen ilâve, tashih ve tadil ile büyüyen ve doğrudan doğruya istikralara dayanan meşru hâdi- seler sahasında bu kabil değildir. Memleketimizde tarihi hürriyetçilik fikir- leri ilk defa kuvvetle (Namık Kemal) ta- rafından müdafaa edilmiştir. (Evrakı Pe- rişan) da (Osmanlı tarihi) nde, tarihi romanlarında Namık Ke- mal bütün tarihi vak'alar üzerinde büyük adamları ve onlarda- ki hürriyet ve mücadele fikrini görmektedir (11. Bu telâkki az çok yakın zamanlara kadar takib ve taklid edilmiştir. Tarihi de- terminizm fikirlerinin yayılışı - diğerine nazaran - çok yenidir. İlmi içtima ile Prens Sabahaddin, içtimaiyat ile Ziya Gökalp ilk defa Osmanlı ve Türk tarihlerini determinist gözle tetkik ettiler. Aydınlık ve Kurtuluş mecmualarında neşriyat yapan bazı gençler de ayni tarihi Marxism prensiplerile izaha çalıştılar. Böylece son yirmi beş senedenberi tarihin determinist bir gözle izahı için yapılan teşebbüsler bütün fikir muhitimizde hâkim denilecek bir dereceye geldi. (Ziya Gökalp) a nazaran tarih? vak'alar içtimai determinizme tâbidir. Büyük adamların rolü ancak bu determinizmi aksettiren birer (monad) olmalarıdır. Onların diğer insanlardan farkı yalnız şekilleri büyülten bir ay- na, yahud sesleri çoğaltan diyapazon vazifesini görmeleridir. Bizde hürriyetçi ve determinist tarih; Fakat tarihi vak'alar, gene onların iradeleri haricinde ve evvel- den muayyen sebebler dahilinde cereyan eder (21. Nitekim Türk (il Namık Kemal «Evrakı Perişan» da Salâhaddin Eyübiyi, Fa- tih ve Yavuz Sultan Selimi tarihi kahraman tipi olarak mütalea et- mektedir. Tarihi romanlarından bilhassa (Cezmi) ile (Celâleddin Ha- varizimşah) ismindeki tiyatrosunda bu romantik görüşün mükem- mel nümunelerini vermiştir. (21 Ziya Gökalp: Büyük adamlar (Darülfünun Edebiyat Fakül- tesi mecmuaları, No. 5) - Ziya Beyin (Yeni Hayat) ında buna aid parçalar olduğu gibi, şahsiyetin bu monodolojik izahına aid « Yeni Mecmua» da bir makalesi vardır. (Bu meseleye İnsani Vatanperver- lik adlı kitabımda temas ettim: Şahsiyet faslı). * İm ii di ui Mu ; " Peel eği mi yali AR ki İİ
