20 Mart 1939 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 55

Felsefe, Ruhiyat ve İçtimaiyat 55 Bergson'un kitablarında prensiplerini gör- Ed. Le Roy: düğümüz bu fikirleri vitalist bir tarih fel- sefesi haline getiren bilhassa (Edouard Le Roy) oldu. İlk defa (L'exigence iddaliste et le fait de VFevolution) adlı eserinde ruh bir şey değildir, bir terakkidir diyerek mesele- ye Bergsonismle girdi. Vialleton ve Teilhard de Chardin'in isti- halecilik aleyhindeki fikirlerini münakaşa ve tenkid ettikten sonra, mihaniki tekâmüle tekrar hücum etti. Ona göre hayat ar- zın bir vasfıdır. Onu tıpkı lithosphere veya atmosphöre gibi arz- dan çıkan ve onunla beraber düşünülebilen bir vasıf, yani (biosph&re) olarak düşünmelidir. Le Roy, burada insana doğru tekâmülü takib etmekte ve daha yüksek şekilde (Noosphöre) mefhumile diğerini tamamlamaktadır. Müellif onu takib eden diğer bir kitabında (1)| bu fikirleri ikmale çalıştı. Ona göre ar- zın tarihinde iki mühim hâdise vardır: a) Maddenin hayatlaş- ması (biosphöre), b) Hayatın insanlaşması (Noosphöre). Tekâ- mül ayni zamanda hem yaratıcı, hem mütemadidir. Hayatın ta- rihi, şuur ve tefekkürün temerküzü ile tamamlanır, Tarih mef- humu böylece arz üzerindeki bütün istihaleleri kuşatan müte- madi ve yaratıcı geniş bir mefhum haline gelmiştir. Görülüyor ki Edouard Le Roy, bu yeni hadisçi tarih felsefesini son mantıki hadlerine ulaştırmıştır. Üzerinde dolaştığımız fikirlere nazaran onun ne kadar daha ihatalı olduğu ve hangi sahalarda yenilikler getirdiği - kolaylıkla - anlaşılır: Evvelâ - O tarihe bizzat şeni- yeti kavrıyan realist bir mana vermiştir. Saniyen - Onda tarihi zaruret fikri eski mihaniki zaruret ile ideal hürriyet arasındaki zıdlığı, ortadan kaldırmıştır. Fakat buna mukabil onun bilhassa neticelerine kadar götürüldüğü zaman meydana çıkan yeni mü- him mahzurları vardır: Tarihi, bütün varlığa teşmil edilen bir (kül) olarak almak ihtiyacı (ki bu ihtiyaç Bergson'da olduğu ka- dar Le Roy'da görülmektedir) bu usul ile tatmin edilebilecek midir? Le Roy'nın hayatı arza mahsus bir vasıf gibi görmesine ve «maddenin hayatlaşması» meselesi üzerinde ısrarla durması- na rağmen diyebiliriz ki, bu felsefe hayatla madde arasında cez- ri farklardan hareket ettiği için bu işi yapmağa muktedir değil- dir. Bergson felsefesi hayat metafiziğinde olduğu gibi tarih fel- (il Ed. Leroy,